Na het succes van de spektakel-musicals Daens, 14-18 en 40-45 gooit Studio 100 de trossen los voor weer een reis naar ons collectief geheugen. In het pop-up theater van Puurs brengt Red Star Line het verhaal van de migranten die vanuit Antwerpen een nieuwe toekomst in de Verenigde Staten zochten. De naam van de productie verwijst naar de rederij die van aan de Rijnkaai passagiers en hun koffers inscheepte. Anderhalve eeuw later staan de gebouwen er nog steeds, en sinds 2013 vertelt het Red Star Line Museum er het verhaal van migratie naar de Nieuwe Wereld. SeaTalk bladerde doorheen de geschiedenis.
In de 19de eeuw lagen de gebouwen nog wat afgelegen van het stadscentrum, dicht bij het Rijnstation. Europa had dorst naar olie, het brandbare goed dat in grote vaten vanuit de VS aangevoerd werd en van Antwerpen via het spoor richting de groeiende industrie gevoerd werd. Amerika daarentegen had nood aan arbeidskrachten, en zo ontstond bij enkele geldschieters de idee om met oceaanschepen emigranten westwaarts te brengen, en op de terugweg petroleum te vervoeren. Op 20 januari 1873 voer de Vaderland op zijn maidentrip de haven uit. Het nieuwe stoomschip bood plaats aan zo’n achthonderd passagiers, het overgrote deel derdeklas, in eerder armzalige omstandigheden. Op de Atlantische Oceaan kampte kapitein Theodore Vander Heyden met zware stormen, de kolenvoorraad raakte op en het zou vijf weken duren vooraleer de passagiers hun eindbestemming Philadelphia bereikten. Daar werden in het ruim van de Vaderland tonnen petroleum in hermetisch afgesloten tanks gepompt. De formule olie/passagiers leek even aan te slaan, tot de Amerikaanse overheid gecombineerd transport van brandbare petroleum en mensen verbood. De Société Anonyme de Navigation Belge-Américaine, kortweg SANBA, moest haar businessmodel bijsturen. De Belgische regering stak nog 100 000 dollar toe zodat een regelmatige tweewekelijkse passagiersverbinding beide continenten vanuit Antwerpen verbond. In talloze dorps- en stadscafés werden affiches opgehangen met afbeeldingen van ocean liners die de verarmde bevolking een nieuwe horizon beloofden. Aan de toog kochten avonturiers, maar ook huisvaders, een ticket voor de net opgerichte Red Star Line. De rederij verlegde intussen haar route van Phildelphia naar New York. Op 12 maart 1874 was de Cybele het eerste schip van de Red Star Line dat naar de grootste haven aan de Amerikaanse oostkust vertrok. Die jaren bracht de rederij jaarlijks 25 000 derdeklaspassagiers naar New York. De meesten hadden hun eigen beddengoed mee en sliepen in smalle stapelbedden op matrassen van stro. De Belgische wetgever legde de rederij op dat elke passagier wekelijks 2,5 kilo aardappelen voorgeschoteld kreeg, een halve kilo spek en twee haringen.
Titanic
Stilaan besteedde men meer aandacht voor reiscomfort: goede verluchtingssystemen, slaapkamers voor gezinnen, gemeenschappelijke douches en aparte eet- en ontspanningszalen. De Red Star Line ging in concurrentie met de Britse White Star Line. Voor de oceaanstomers was het een glorieperiode. Ondermeer bij de Noord Ierse werf Harland en Wolff, waar ook de kiel gelegd werd voor ondermeer de Titanic, werden bestellingen geplaatst voor schepen van dezelfde klasse. Schepen die eigendom waren van de Red Star Line kregen steevast een naam die met -land eindigde (Finland, Friesland, Gothland, Kroonland…). Gecharterde schepen – meer dan honderd stuks – behielden hun oorspronkelijke naam. Zo spotte in april 1912 de bemanning van de ingehuurde Mesaba tijdens haar overtocht talrijke ijsbergen. Ze besloten een waarschuwing uit te sturen naar een schip dat in dezelfde zone stoomde: de machtige RMS Titanic van de White Star Line – “saw much heavy pack ice and great number large icebergs”. Het bericht werd in goede orde ontvangen, maar uiteindelijk niet doorgegeven aan de brug. Iets meer dan twee uur later ramde de zeereus een ijsberg. Een tweede schip van de Red Star Line speelde haar rol in het Titanic-verhaal: de Lapland voerde de eerste overlevenden terug naar Europa, samen met post voor de Titanic-overlevenden.
Voor de Eerste Wereldoorlog klom het aantal emigranten tot boven de 100 000 per jaar – het equivalent van een gemiddelde Belgische stad. Het kapitaal en de schepen bleven evenwel in Amerikaanse handen. De Red Star Line maakte deel uit van een veel grotere Amerikaanse trust waarin de prijs van tickets en de percentages emigrantentrafiek afgesproken werden.
Na de Duitse inval in 1914 bleef de vloot buiten de Scheldemonding. De Red Star Line vestigde haar hoofdkwartier in Liverpool vanwaar de schepen ingezet werden voor troepentransport, of als drijvende hospitalen. De Finland hevelde men over naar de US Navy, tot in 1917 een Duitse onderzeeër een torpedo in de kolenbunker lanceerde. Een jaar later werd ook de reeds vernoemde SS Mesaba getorpedeerd, pas in 2022 vonden wetenschappers het wrak op de bodem van de Ierse Zee.
Luxe aan boord van de Belgenland
Vier oorlogsjaren lang lag de migrantentrafiek uit Antwerpen stil. Maar in 1919 stond de Rijnkaai terug vol drummende passagiers. De rederij vond al snel haar élan van voor de oorlog terug en breidde haar activiteiten uit naar Hamburg, Danzig en zelfs het Russische Libau. De Belgische passagiers vonden werk in de autofabrieken van Detroit, of als conciërge in de wolkenkrabbers van New York. Anderen hoopten dan weer het boerenbestaan met meer succes verder te zetten. Maar nog geen twee jaar later wijzigde de V.S. haar immigratiebeleid grondig, waardoor het aantal passagiers gestaag daalde.
Toch werd in 1923 het vijftigjarige bestaan van de Red Star Line nog feestelijk gevierd. De nieuwe Belgenland, het grootste schip van de vloot, en op dat moment met zijn drie schoorstenen en restaurant voor haast vierhonderd gasten, één van de meest luxueuze passagiersschepen, deed zijn triomfantelijke intrede in Antwerpen. Het vlaggenschip was meer dan tweehonderd meter lang en bood plaats aan 2 700 passagiers – meer dan de Titanic en haar zusterschepen. Illustere reizigers als Albert Einstein genoten tijdens twee overtochten van de concerten, gespeeld op het klavier van de grand piano aan boord. Wie in 2de klasse reisde, verpoosde in de bibliotheek en verbleef in kamers die ook een hoge graad van luxe kenden. Ook de prachtige Westernland werd in 1930 nog in de vaart genomen. Maar de Great Depression van de jaren ’30, die de V.S. én Europa in een nooit geziene economische crisis stortte bezegelde het lot van de firma. Eind 1934 meerde de Westernland voor de laatste maal aan onder de vlag van de Red Star Line. Daarna werd de rederij in vereffening gesteld. Een Duitse reder nam de overgebleven Westernland en Pennland over, en wanneer de joodse eigenaar vijf jaar later zijn thuisland ontvluchtte, kocht de Holland-Amerika Lijn de beide schepen. De Westernland vond in 1947 haar einde op de schroothoop.
De verhalen van twee miljoen Red Star Line-passagiers herbeleef je vanaf 19 maart 2023 in een megaproductie.
Auteur: Cynrik De Decker
Foto’s: Cynrik De Decker & Red Star Line Museum
SeaTalk Magazine per post ontvangen? Dat kan!
